BỆNH SÁN LÁ GAN VÀ CÁCH PHÒNG TRÁNH

1. Khái niệm

Sán là gan là một loại ký sinh trùng có hình dáng giống như một chiếc lá và có thân dẹt, được xếp vào nhóm sinh vật lưỡng tính vì có cả bộ phận sinh dục giống đực và giống cái. Bệnh sán lá gan phát sinh khi ta ăn hoặc uống phải thực phẩm có sán lá và nhiễm bệnh.

2. Phân loại

Sán lá gan có 2 loại: 

- Sán lá gan nhỏ: Clonorchis sinensis, Opisthorchis viverrini, Opisthorchis felineus – phổ biến ở miền Trung và miền Nam.

- Sán lá gan lớn: Fasciola hepatica, Fasciola gigantica – phổ biến hơn ở miền Bắc nước ta

3. Đường lây nhiễm của sán lá gan

Bệnh sán lá gan không lây từ người sang người mà chỉ lây qua vật chủ trung gian, khi người bệnh ăn phải trứng hay ấu trùng của sán ở các động vật trung gian như ốc, cá….

- Sán lá gan nhỏ có vật chủ trung gian là các loài ốc, cá nước ngọt, vật chủ chính là người và một số động vật như chó, mèo, chuột…. Người bệnh nhiễm bệnh sán lá gan nhỏ do ăn cá và các loài thủy sinh có chứa ấu trùng sán. Khi chưa được nấu chín, ấu trùng sẽ vào dạ dày, rồi lên gan theo đường mật và phát triển thành sán lá gan.

- Sán lá gan lớn thường tồn tại chủ yếu ở những loài vật ăn cỏ như: trâu, bò, dê, cừu…Con người bị nhiễm sán lá gan lớn do ăn phải các loại rau mọc ở dưới nước bị nhiễm bẩn và có chứa sán loại này như: rau muống, rau cần…

4. Bệnh sán lá gan có nguy hiểm không?

Bệnh sán lá gan ở người là bệnh nguy hiểm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng của người bệnh.

- Sán lá gan lớn khi kí sinh ở gan sẽ tiết ra các chất độc phá hủy các nhu mô gan, từ đó gây áp xe gan. Sau 2-3 tháng, sán lá gan lớn sẽ tiếp tục phát triển ở đường mật trong thời gian lên đến 30 năm. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây ung thư gan, ung thư đường mật…

- Sán lá gan nhỏ sau khi xâm nhập vào nhu mô gan sẽ tiếp tục kí sinh trong những ống dẫn mật trong gan, chiếm các nguồn dinh dưỡng nuôi gan và gây tổn thương nhiêm trọng ở gan và ống mật như xơ gan, xơ cứng ống dẫn mật, tắc mật. Sán lá gan nhỏ có thể dẫn đến bệnh lý rất nặng về gan như xơ gan cổ trướng, áp xe gan thoái hóa….. Người mắc bệnh nếu không được điều trị kịp thời sẽ phải đối mặt với nguy cơ tử vong cao.

5. Triệu chứng bệnh sán lá gan

Các triệu chứng của bệnh sán lá gan bao gồm đau bụng, vàng da, sốt, buồn nôn, tiêu chảy, sụt cân…. Tuy nhiên, triệu chứng này thường xuất hiện ở thời kỳ lây truyền, ở thời gian ủ bệnh, người bệnh gần như không có biểu hiện gì rõ rệt.

5.1. Thời gian ủ bệnh

Ở giai đoạn ủ bệnh sán lá gan, rất khó phát hiện ra những biểu hiện rõ rệt vì nó còn tùy thuộc vào số lượng ấu trùng đã ăn phải. Đối với sán lá gan nhỏ, nhiễm trên 100 sán mới có biểu hiện rõ rệt.Đối với sán lớn, trong thời gian này khó xác định được triệu chứng chính xác.

5.2. Thời kỳ lây truyền

Do sán lá gan ký sinh và đẻ trứng trong gan, mật nên có thể khiến người mắc bệnh có những triệu chứng sau đây:

- Đau bụng: Những cơn đau quặn bụng xảy ra do sán lá gan di chuyển từ ruột đến gan, chui qua bao gan hoặc chui vào ống mật làm tắc nghẽn ống mật;

- Vàng da, da xanh, nhợt nhạt: Sán lá gan ký sinh trong gan, mật, gây tắc nghẽn và làm nhiêm trùng gan, ống dẫn mật. Điều này biểu hiện qua việc da bị vàng hoặc da xanh, nhợt nhạt. Bên cạnh đó, ở một số bệnh nhân, do bị nôn nhiều, tiêu chảy, chán ăn cũng dẫn đến tình trạng da xanh, nhợt nhạt;

- Khó chịu, buồn nôn, nôn và tiêu chảy: Đây là hậu quả do ống dẫn mật bị tắc. Triệu chứng này có thể kéo dài vài tuần hoặc vài tháng tùy vào mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng nhiều hay ít;

- Sút cân: Việc nhiễm sán lá gan gây cho người mắc chán ăn, mất cảm giác ngon miệng nên rất dễ sút cân nếu người bệnh mắc sán lá gan trong thời gian dài;

- Nổi ban: Đây là triệu chứng khá phổ biến trong giai đoạn đầu khi sán lá gan thâm nhập vào gan. Những ban ngứa xuất hiện do hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng lại với sự nhiễm trùng do sán lá gan gây ra trên gan;

- Sốt: Sự tắc nghẽn ở các ống mật có thể gây ra nhiễm trùng và làm người mắc bị sốt.

6. Cách phòng bệnh sán lá gan

Dựa vào những con đường lây nhiễm của sán lá gan cho con người, chúng ta có thể phòng tránh bệnh bằng những cách sau đây:

- Thực hiện ăn chín uống sôi, không ăn đồ sống, chưa qua chế biến như gỏi, tiết canh, gan sống … Sử dụng nguồn nước sạch để uống, trước khi uống cần đun sôi kỹ;

- Các loại rau trồng dưới nước như: rau muống, cải xoong, rau cần, … trước khi ăn phải rửa sạch sẽ, có thể ngâm với dung dịch axit axetic 6% để khử khuẩn tốt hơn và luộc chín kỹ;

- Không ăn các loại ốc, cá nếu chưa được nấu chín kỹ;

- Rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh;

- Tẩy giun, sán định kỳ 6 tháng/lần;

Khi phát hiện những triệu chứng bất thường của sán lá gan cần đến ngay bệnh viện hoặc cơ sở y tế để được thăm khám kịp thời./.

7. Chẩn đoán và điều trị bệnh sán lá gan

7.1. Chẩn đoán

- Xét nghiệm máu chẩn đoán miễn dịch học: Chủ yếu bằng kỹ thuật ELISA. Nếu người bệnh mắc sán lá gan hoặc đã từng mắt sán lá gan, cơ thể sẽ sinh ra chất kháng thể kháng lại sán lá gan trong huyết thanh và sẽ cho kết quả xét nghiệm là dương tính.

- Xét nghiệm phân hoặc dịch mật tìm trứng sán lá gan: Đây là phương pháp mang tính chất tham khảo vì tỷ lệ phát hiện được trứng sán rất thấp, cần phải xét nghiệm phân trong 3 ngày liên tục và có thể phải kết hợp thêm với các phương pháp chẩn đoán khác để cho ra kết quả chính xác nhất.

- Phương pháp chẩn đoán hình ảnh như: Chụp CT, MRI, siêu âm gan: Nếu bệnh nhân bị mắc sán lá gan, khi thực hiện chụp CT, MRI hoặc siêu âm ổ bụng, bác sĩ sẽ phát hiện ra các ổ âm hỗn hợp hình tổ ong hoặc hình ảnh dày bao gan tương ứng với vị trí tổn thương hoặc hình ảnh tụ dịch dưới bao gan.

7.2. Điều trị

Bệnh sán lá gan có thể tồn tại trong cơ thể đến 30 năm, nhưng cũng có thể điều trị khỏi nếu được phát hiện sớm và phác đồ điều trị phù hợp. Các phương pháp điều trị sán lá gan bao gồm sử dụng các loại thuốc như Corticosteroid, Praziquantel… hoặc phẫu thuật trong trường hợp điều trị nội khoa không hiệu quả, gan bị tổn thương nặng….

- Thuốc Triclabendazole hoặc Praziquantel

Thuốc Triclabendazole dùng để điều trị sán lá gan lớn.Đối với bệnh nhân mắc sán lá gan nhỏ cần dùng thuốc đặc trị Praziquantel.

Những đối tượng chống chỉ định với thuốc: Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, người mẫn cảm với các thành phần của thuốc, người có bệnh về suy gan, suy thận, suy tim.

Ở nhứng bệnh nhân có triệu chứng nặng hơn như: Sốt, khó chịu, buồn nôn hoặc tiêu chảy, bệnh nhân cần tuân thủ theo chỉ dẫn của các y, bác sĩ và không nên sử dụng thuốc trong thời gian dài.

Nguồn: BS.CKI. Nguyễn Anh Hiến -Trưởng Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới tỉnh Hưng Yên